💻 Lập trình là gì?

Với học sinh tiểu học, cách đơn giản nhất để hiểu về lập trình là:

Ra lệnh cho máy tính làm điều mình muốn.

Tuy nhiên, máy tính không hiểu tiếng Việt hay tiếng Anh. Để giao tiếp với nó, chúng ta phải dùng đúng “ngôn ngữ” của máy tính – gọi là ngôn ngữ lập trình, như Python chẳng hạn.

Vì vậy, nếu học sinh muốn thi Tin học trẻ hoặc giải được các bài toán lập trình, thì cần học Python để có “công cụ” ra lệnh cho máy tính – cũng giống như muốn giao tiếp với người nước ngoài thì phải học ngôn ngữ của họ.

🧠 Muốn “ra lệnh” bằng Python – cần học gì?

Khi bắt đầu học lập trình, đặc biệt là để thi Tin học trẻ, học sinh lớp 4, 5 sẽ dần làm quen với 4 khái niệm nền tảng:

1️⃣ Biến & Kiểu dữ liệu Biến giống như chiếc hộp dùng để lưu thông tin.

Kiểu dữ liệu cho máy tính biết thông tin đó là gì: số, chữ, danh sách,...

2️⃣ Câu điều kiện (if) Dùng để ra quyết định. Máy tính sẽ kiểm tra điều kiện để chọn hướng đi phù hợp.

3️⃣ Vòng lặp (for, while) Giúp máy tính lặp lại công việc nhiều lần mà không cần viết đi viết lại.

4️⃣ Hàm (function) Là tập hợp các lệnh có thể được sử dụng lại nhiều lần, giúp code gọn gàng và rõ ràng hơn.

🎯 Bước 2: Luyện phản xạ lập trình qua bài tập

Khi đã nắm vững 4 kỹ năng nền tảng, học sinh cần bắt đầu luyện các bài tập có tính thực tế và độ khó tăng dần để phát triển:

• Tốc độ xử lý bài toán

• Phản xạ đọc đề – phân tích – viết code

• Tư duy chia nhỏ bài toán và giải từng phần logic

Giai đoạn này giúp học sinh:

• Biết cách áp dụng lý thuyết vào thực hành

• Làm quen với dạng đề Tin học trẻ

• Hình thành thói quen code sạch, suy nghĩ mạch lạc

📌 Nhiều bạn học tốt không phải vì học trước, mà vì luyện đúng cách, đúng lộ trình.

🔥 Bước 3: Luyện đề mô phỏng đề thi Tin học trẻ

Hiện nay, đề thi Tin học trẻ cấp quốc gia đã khó hơn trước rất nhiều:

Bài thi dài, có tính đánh lừa và cần tư duy nhiều bước.

Dữ liệu đầu vào có thể lớn, yêu cầu học sinh tối ưu thuật toán chứ không chỉ viết đúng.

Vì vậy, từ giai đoạn này, học sinh cần luyện đề có độ khó tương đương hoặc cao hơn đề thật, nhằm:

• Làm quen với áp lực thời gian

• Rèn chiến lược làm bài thông minh: câu nào làm trước, câu nào nên bỏ qua

• Tránh “sốc tâm lý” khi bước vào thi thật

🚀 Kết luận

Lộ trình học lập trình cho học sinh lớp 4, 5 không cần bắt đầu bằng những thứ phức tạp. Chỉ cần đi từng bước chắc chắn, rèn thói quen tư duy logic và luyện tập đều đặn, con đã có thể sẵn sàng cho những kỳ thi Tin học trẻ – và quan trọng hơn, nuôi dưỡng niềm yêu thích công nghệ từ sớm.

Python là công cụ, tư duy mới là nền tảng.

Dành cho phụ huynh nào quan tâm đến lộ trình dài hơi hơn thì đây là roadmap của ngành computer science (Khoa học máy tính) https://roadmap.sh/computer-science

Thì cái nội dung chính có thể tóm tắt như sau:

1. Nền tảng toán và lập trình
2. Cấu trúc dữ liệu và thuật toán
3. Kiến trúc máy tính và hệ điều hành
4. Mạng máy tính và bảo mật
5. Phát triển phần mềm và chuyên sâu

Thì nếu các bạn đi theo con đường chuyên thì hết cấp 3 là xử được 2 cái phần khó nhất (1 và 2) của cái roadmap này rồi :d

Câu trả lời là: Có, nhưng không quyết định tất cả.

🧮 Kiến thức Toán trong lập trình thực ra không quá nhiều. Điều quan trọng hơn là tư duy giải quyết vấn đề, khả năng phân tích và sự kiên trì.

📌 Em đang dạy một học sinh được xem là “ngôi sao Toán” nổi tiếng ở Hà Nội. Nhưng khi vào học lập trình, em ấy lại không vượt trội so với các bạn có tư duy logic tốt nhưng không giỏi Toán bằng.

🎯 Vậy nên nếu con bạn chưa phải top đầu môn Toán cũng đừng lo – học lập trình là cuộc chơi của tư duy, cách tiếp cận và tinh thần bền bỉ!

Nếu phụ huynh đang nghĩ đến chuyện cho con thi vào chuyên Tin khi lên cấp 3, thì lộ trình từ lớp 6 là rất quan trọng. Mình gợi ý 2 hướng khởi đầu để phụ huynh có thể cân nhắc tùy theo tính cách và năng lực của con:

1. Làm quen với lập trình một cách nhẹ nhàng Cho con học Python cơ bản để giải các bài toán logic thuần túy – không nặng về lý thuyết học thuật, nhưng giúp con rèn tư duy, làm quen với cách máy tính "nghĩ". Sau 1-2 năm tạo nền tảng, khi lên lớp 7, con có thể bắt đầu tiếp cận nội dung chuyên Tin như cấu trúc dữ liệu – giải thuật, đã có sẵn tư duy và không bị sốc.
2. Rèn nền tảng tư duy qua Toán Nếu chưa muốn học lập trình ngay, con có thể tập trung luyện Toán, đặc biệt là các bài toán nâng cao để phát triển khả năng suy luận, phân tích và tư duy hệ thống. Đến lớp 7, con đã có nền tảng tư duy tốt thì việc bắt đầu học chuyên Tin sẽ rất thuận lợi – thậm chí nhanh hơn nhiều.

👉 Cả hai hướng đều có điểm mạnh riêng. Quan trọng nhất là chọn con đường phù hợp với con – không nhất thiết phải đốt cháy giai đoạn từ quá sớm.

(Định hướng chuyên Tin – không phải học trải nghiệm)

1. Lập trình là rèn luyện tư duy giải quyết vấn đề (problem solving) Lập trình không đơn thuần là viết code — mà là học cách phân tích bài toán, tìm hướng đi, thử – sai – sửa – tối ưu. Mỗi bài toán là một cuộc chơi trí tuệ giúp bạn phát triển tư duy logic, khả năng tổ chức ý tưởng và kiên trì theo đuổi lời giải.
2. Ngôn ngữ chỉ là công cụ — cốt lõi là cấu trúc dữ liệu và giải thuật Ở cấp 2, 3, học lập trình nghĩa là học tư duy thuật toán: mảng, chuỗi, đệ quy, sắp xếp, tìm kiếm, quy hoạch động, cấu trúc cây, đồ thị... C++ hay Python chỉ là phương tiện — đừng sa đà vào cú pháp, mà hãy tập trung vào cách giải bài toán.
3. Nền tảng vững thì mới đi xa được Đừng vội vàng học các kỹ thuật cao siêu nếu bạn chưa thực sự chắc chắn về vòng lặp, điều kiện, hàm, mảng, vector... Hiểu sâu những thứ cơ bản là điều bắt buộc nếu muốn phát triển bền vững sau này.
4. Rèn luyện tư duy là quá trình tăng dần độ khó Bắt đầu từ bài cơ bản (VD: nhập/xuất, tính toán đơn giản), rồi dần tiếp cận những bài toán yêu cầu phân tích logic, tư duy thuật toán. Luôn học trong “vùng phát triển gần nhất” — tức là bài tập phải vừa đủ khó để buộc bạn phải nghĩ, nhưng không quá khó đến mức bỏ cuộc.
5. Kiên trì mỗi ngày – luyện tập đều đặn mới tạo được sự đột phá Tư duy không đến nhờ học dồn 1 tuần 1 buổi. Hãy luyện mỗi ngày một chút, làm đi làm lại một dạng bài đến khi “thấm”. Khi gặp lại bài toán tương tự, bạn sẽ biết cách phân tích và giải quyết nó nhanh gọn.
6. Có người hướng dẫn tốt sẽ tiết kiệm rất nhiều thời gian Một người thầy/cộng đồng giỏi sẽ chỉ cho bạn con đường ngắn hơn, tránh được việc đi vòng vèo sai hướng. Ở Việt Nam, VNOI là một cộng đồng học thuật rất mạnh, nơi quy tụ nhiều học sinh giỏi tin học quốc gia & quốc tế. Hãy theo dõi để học hỏi và kết nối: 👉 https://www.facebook.com/vnoi.wiki
7. Tư duy là 1 quá trình tích lũy lâu dài và bền bỉ. Nên những bạn từ bé lúc học không ngại khó, chịu suy nghĩ tìm hướng xử lý vấn đề thì thường sẽ học tốt lập trình. Chứ không phải đều bắt đầu học lập trình thì xuất phát điểm đều như nhau. 😆

Học lập trình để thi chuyên Tin cấp 3 thực chất chính là học DSA – Cấu trúc dữ liệu và Giải thuật. Đây không chỉ là phần trọng tâm trong các đề thi, mà còn là nền tảng giúp học sinh phát triển tư duy và định hướng nghề nghiệp tương lai:

🧠 Giúp rèn tư duy logic, phân tích và giải quyết vấn đề

🚀 Là nền tảng quan trọng để bước vào Khoa học máy tính, Trí tuệ nhân tạo, Công nghệ phần mềm sau này.

⚠️ Nhiều sinh viên học ngành Computer Science sau này gặp rất nhiều khó khăn chỉ vì thiếu nền tảng DSA từ sớm.